Kultura zinematografiko bat sortzeko bide luzea: XX. mendeko euskal idazleak zinemaren aitzinean (1910-1980)

• Autores: Josu Martínez Martínez
• Localización: Fontes linguae vasconum: Studia et documenta, ISSN 0046-435X, Año nº 55, Nº 136, 2023, págs. 437-455
• Idioma: euskera
• DOI: 10.35462/flv136.7
• Títulos paralelos:
  • El largo camino hacia una cultura cinematográfica: los escritores euskaldunes ante el cine (1910-1980
• Enlaces
  • Texto completo (pdf)
• Resumen
  • español

    Este artículo analiza de forma descriptiva, desde un enfoque histórico, los textos sobre cine escritos por escritores euskaldunes desde principios del siglo XX hasta 1980, a partir de una revisión bibliográfica pormenorizada. Divididos en cuatro etapas diferentes, se han considerado, entre otros muchos, textos escritos por «Kirikiño», Jean Etxepare, «Aitzol», Mitxelena, Ibinagabeitia, Lete, «Txillardegi», Izagirre o Sarrionandia en torno al cine. Así, se ha elaborado una amplia cartografía, mostrando una clara evolución de la literatura sobre cine escrita en euskera, desde el rechazo de principios de siglo, hasta las bases para la creación de una cultura cinematográfica en los años 1970.

  • euskara

    Artikulu honek, ikuspuntu historiko batetik, XX. mende hastapenetik 1980 arte euskal idazleek zinemari buruz idatzitako testuak aztertzen ditu deskriptiboki, euskaraz publikatutako liburu eta agerkarien azterketa xehea eginda. Lau arotan banatuta, beste askoren artean, «Kirikiño», «Batxi», Jean Etxepare, Larzabal, «Zerbitzari», «Luzear», «Aitzol», Mitxelena, Ibinagabeitia, Lete, Azurmendi, «Txillardegi», Izagirre edo Sarrionandiak zinemari buruz idatzi testuak hartu dira aintzat. Hala, kartografia zabala osatu da, bilakaera erakutsiz, mende hastapeneko gaitzespenetik 1970eko hamarkadan kultura zinematografiko baten sorrerarako oinarrietaraino.

• Referencias bibliográficas
  • Abalegi, P. (1956, azila-gabonila). Yolasak benaz. Euzko Gogoa, 94-101.
  • Aire, F. «Xalbador». (1969). Ezin bertzean. Auspoa.
  • Alvarez, J. L. «Txillardegi». (1957). Leturiaren egunkari ezkutua. Euskal Idazlanak.
  • Alvarez, J. L. «Txillardegi». (1974, irailaren 8a). Zinemaren joera. Erotismo eta estetika. Zeruko Argia, 601, 3.
  • Ariztimuño, J. «Aitzol». (1933, abenduaren 29a). Nuevos rumbos proselitistas, la película Euzkadi. Euzkadi, 6571, 1.
  • Arriandaga, M. «Mibisus». (1914, irailaren 30a). Egunekua. Euzkadi, 604, 1.
  • Arzelus, A. «Luzear». (1931, irailaren 8a). Irudipen zoroak. El Pueblo Vasco, 9659, 6.
  • Azpillaga, P. (2015). Euskal zinema, industria gisa. In J. Fernandez (arg.), Euskal zinema: zinemagileen hiru belaunaldi (252.-270. or.)....
  • Azurmendi, J. (1974, apirilaren 15a). Frantziako filmegile berriak. Anaitasuna, 273, 16.
  • Barambones, J. (2011). Una mirada telescópica al cine en euskera: versiones originales, dobladas y subtituladas. Hermeneus, 13(1), 25-59.
  • Basterretxea, A. (2000). Ene Ondarru. Auspoa.
  • Bilbao, J. B. «Batxi». (1997). Hau mundu arrano hau. Susa.
  • Bustinza, E. «Kirikiño». (1914, apirilaren 5a). Egunekua. Euzkadi, 426, 1.
  • de Pablo, S. (2012). The Basque nation on-screen. Cinema, nationalism, and political violence. Center for Basque Studies.
  • Doxandabaratz Otaegi, B. (2020). Landa eta hiri identitateak talkan euskal zinema berrian [Doktore-tesia, UPV/EHU]. ADDI. http://hdl.handle.net/10810/49613
  • Elizalde, J. «Zerbitzari». (1930, abenduaren 19a). Haur prodigoa, Laburditik. Euzkadi.
  • Etxaburu, J. M. (1995). Ondarru’ko kontuak. Auspoa.
  • Etxeberria, F. P. «Abalegi». (1956, gabonilla). Yolas benaz. Euzko Gogoa.
  • Etxepare, J. (1984). Jean Etchepare Mirikuaren (1877-1935) idazlanak. I. Euskal gaiak. Elkar.
  • Eusko Ikaskuntzaren deia. (1954, orrilla-dagonilla). Euzko Gogoa, 98.
  • Exotismo y esperanzas de liberación. (1923, uztailaren 20a). Aberri, 127, 1.
  • Fernandez, J. (2015). Euskal zinema. Etxepare Euskal Institutua.
  • García Carrión, M. (2013). Por un cine patrio: cultura cinematografica y nacionalismo español. Universitat de Valencia.
  • Gesalaga, J. B. (1967). Zarautz’ko Zaldubi bertsolaria. Auspoa.
  • Gubern, R. (1977). El cine sonoro en la II República 1929-1936. Lumen. Haur prodigoa. (1930, abenduaren 19a). Euzkadi, 5624, 5.
  • Ibinagabeitia, A. (1952, iraila). Izeko aberatsa-Irulearen negarra, Nemesio Etxanizen antzerkiaren kritika. Euzko Gogoa, 21-30.
  • Izagirre, K. & Portugal, X. (1972, urriaren 29a). Pasaiako zenbait gazteren asmoaren inguruan. Zeruko Argia, 504, 7.
  • Izagirre, K. (1996). Gure zinemaren historia petrala. Susa.
  • Lahina, E. (1956, iraila). Sor Lekua. Gure Herria, 247-252.
  • Larzabal, P. (1960, urria). Pierre Loti eta gu. Gure Herria, 225-241.
  • Larzabal, P. (1996). Piarres Larzabalen idazlanak. Elkar.
  • Lekuona, J. M. (1973). Muga beroak. Gero.
  • Lete, X. (1974, abenduaren 8a). Victorio di Sicaren heriotzean. Zeruko Argia, 614, 7.
  • Lete, X. (1975, martxoaren 23a). Orson Welles: question mark fake. Zeruko Argia, 629, 7.
  • Manias-Muñoz, M. (2015). Euskarazko zinemaren produkzioa eta finantziazioa (2005-2012) [Doktore-tesia, UPV/EHU]. ADDI. http://hdl.handle.net/10810/18536
  • Manterola Agirrezabalaga, E. (2019). Evolución del cine en euskera y su traducción. MonTI. Monografías De Traducción E Interpretación, 4....
  • Martinez, J. (2022). Irudiz eta euskaraz. Gure hizkuntzaren zinema. Gure zinemaren hizkuntza. UEU.
  • Metz, C. (2001). El significante imaginario. Psicoanálisis y cine. Paidós.
  • Mitxelena, K. (2006). Denbora bateko zinema paperak, 1954-1961. Alberdania.
  • Mokoroa, J. Ibar. (1936). Genio y lengua. Librería de Mocoroa Hermanos.
  • Odieta. (1927, martxoaren 20a). Zinea. Argia, 309, 1.
  • Oilangorri. (1914, urriaren 6a). Euzko Abendearen elez. Euzkadi, 610, 3.
  • Orizti. (1914, urriaren 6a). Euzko Abendearen elez. Euzkadi, 610, 1.
  • Perez Gaztelu, E. & Telletxea, M. (1994). Koldo Mitxelenaren zinema-kritiketako hitz eratorriak. Euskera, 39(3), 1129-1157.
  • Roldan Larreta, C. (1999). El cine del País Vasco. Eusko Ikaskuntza.
  • Sarrionandia, J. (1978, ekainaren 18a). Viridiana. Zeruko Argia, 789, 37-38.
  • Sarrionandia, J. (1979, urtarrilaren 4a). Zinekologoaren bulegoa. Zeruko Argia, 817, 33.
  • Sojo Gil, K. (2019). The evolution of euskera in Basque Cinema. LME, Linguistic Minorities in Europe. Online. De Gruyter-Mouton. https://doi.org/10.1515/lme.9600996
  • Torrealdai, J. M. (1975, martxoa). Zinema, zentsura eta dirua. Anaitasuna, 294, 13.
  • Unanue, X. (1972, urtarrilaren 16a). Zinea dela eta. Zeruko Argia, 463, 7.
  • Unsain, J. M. (1985). El cine y los vascos. Eusko Ikaskuntza. Uriolabeitia, A. (1914, urriaren 6a). Egunekua. Euzkadi, 610, 1.
  • Zulaika, J. (1996). Del cromagnon al carnaval. Erein.
  • Zunzunegui, S. (1985). El cine en el País Vasco. Bizkaiko Foru Aldundia.
  • Zunzunegui, S. (2014). Treinta años no es nada. In J. Fernandez (arg.). Euskal zinema:
  • hiru zinemagile belaunaldi. Euskadiko Filmategia, 21-32.
  • ZZ. AA. (1932). Congreso Hispanoamericano de Cinematografía. Hijos de M. G. Hernández.